Ślęza w Ślęzie. Z biegiem rzeki, cz. 4

Zanim Ślęza przekroczy granicę Wrocławia i połączy się z Odrą, przepływa przez miejscowość, której użyczyła imienia. Kilkaset lat temu, na początku XIII wieku, w miejscu tym znajdowała się komora celna, a opłaty kupców i podróżnych przekraczających Ślęzę i zmierzających na południe, na przykład do Pragi, wzbogacały skarbiec książęcy. Folwark położony zaledwie dziesięć kilometrów od ówczesnych granic Wrocławia obejmował wówczas pięć łanów, czyli ponad osiemdziesiąt hektarów żyznej ziemi.

Wodami rzeki napełniono fosę, stanowiącą dodatkową ochronę wybudowanej tutaj średniowiecznej wieży mieszkalnej. Aby dostać się do kilkukondygnacyjnej budowli zbudowanej z kamienia i cegły, o murach grubych na ponad półtora metra, trzeba było przejść przez drewniany (częściowo zapewne zwodzony) most przerzucony nad głębokim rowem z wodą. Mieszkalna część wieży znajdowała się na drugiej i trzeciej kondygnacji, tam w wykuszach umieszczono latryny, których otwory skierowano prosto do fosy (pragmatyzm zdecydowanie wówczas przeważał nad wrażeniami estetycznymi).

Z czasem Ślęza użyczyła wody przekopanemu kanałowi młynówki i poruszała młyńskie koła. Na zachowanym starym budynku młyna, pełniącym obecnie funkcje mieszkalne, tuż pod gzymsem znajduje się płaskorzeźbiona postać Neptuna, władcy wszelkich wód na ziemi. W ręce trzyma, jak to ma w zwyczaju, trójząb, który służy mu do opanowania wodnego żywiołu. Z niewielką Ślęzą w miejscowości Ślęza Neptun wielokrotnie miał niemało kłopotu. W latach 50. XX wieku rzeka wystąpiła z brzegów, jej wody połączyły się z młynówką i sięgały aż do torów kolejowych. Przez kilka dni mieszkańcy Ślęzy do sklepu lub do domu sąsiada mogli dostać jedynie łódką lub pontonem.

W drugiej połowie XIX wieku właścicielem Ślęzy został Leopold Schöller, założyciel cukrowni na Klecinie, który utworzył z vom Rathami i rodziną Skene spółkę cukrowniczą. Żyzne ziemie spółki, na których uprawiano buraki cukrowe, poprzecinano torami kolejki wąskotorowej – łączyła ona stacje kolejowe z okolicznymi majątkami rolnymi. Po II wojnie światowej w Ślęzie próbowano eksperymentalnie uprawiać ryż. Polska Ludowa miała być krajem samowystarczalnym. Na zalanych nadrzecznych łąkach w wodzie po kolana brodzili więźniowie zakładu karnego we Wrocławiu, którzy właśnie tutaj w Państwowym Gospodarstwie Rolnym spędzali końcówkę wyroku. Uprawa ryżu w naszym klimacie nie przyniosła oczekiwanych przez władze efektów i eksperyment dosyć szybko zakończono. Do dzisiaj jednak wyraźnie widać usypane specjalnie groble od strony rzeki i młynówki, a w trawie czasami zobaczyć można jeszcze źdźbła rosnącego dziko ryżu.

Rzeka pełniła również funkcje rekreacyjne. Przed 1945 rokiem działała w Ślęzie karczma z letnim ogrodem, ze ścieżkami wychodzącymi w stronę rzeki. Zachęcano wrocławian do przyjazdu pociągiem i odpoczynku na świeżym powietrzu. Dzisiaj rzeka Ślęza i dawna młynówka są osią założenia pałacowo-parkowego Zamku Topacz.

P.S. Ślęza jest kobietą, o czym przekonać się możemy przy ujściu rzeki do Odry. Nad brzegiem rzeki stoi bowiem Ślęzanka, kamienna rzeźba

Tekst i zdjęcia: Marta Miniewicz, Stowarzyszenie TUITAM

Zdjęcia:

1. Jaz spiętrzający wody Ślęzy w południowej części parku przy Zamek Topacz w Ślęzie
2. Zamek Topacz, czyli średniowieczna wieża mieszkalna z manierystycznym dworem z pocz. XVII wieku
3.  Tak mogła wyglądać pierwsza wieża mieszkalna otoczona wodami Ślęzy. Według Aleksandra Dunckera, XIX-wiecznego wydawcy, pierwszą murowaną budowlę w Ślęzie wznieśli templariusze, aby strzec przeprawy przez rzekę. Niestety żadnych dokumentów potwierdzających obecność słynnego zakonu rycerzy w Ślęzie nie ma

1. Młynówka zimą
2. Budynek dawnego młyna (ul. Główna 12 w Ślęzie) widziany od strony parku i młynówki
3. Na budynku młyna umieszczono przed wojną płaskorzeźbę Neptuna, pana wszelkich wód na ziemi
4. Ponad pięćdziesięciohektarowy park ze stawem, oddzielonym groblą od młynówki, na której znajduje się kilka malowniczych mostków, jest miejscem otwartym nie tylko dla gości hotelowych, mogą z niego korzystać wszyscy
5. Pocztówka reklamująca gospodę w Ślęzie z ogrodem letnim nad Ślęzą (za www.polska-org.pl)
6. Personifikacja rzeki Ślęzy nad Ślęzą we Wrocławiu