Członkowie biskupiej Komisji Redukcyjnej, oglądając kościół Trójcy Świętej w Żórawinie w 1654 r., stwierdzili, iż „nie widzieli dotąd tak pięknie, podług reguł sztuki i według porządku, zbudowanej świątyni”. Jeśli chcielibyśmy dzisiaj zobaczyć kościół w takim stanie, w jakim widziała i podziwiała go komisja, musielibyśmy uruchomić wodze fantazji lub wziąć urlop i nieco pojeździć po Polsce. Dzieła, które kiedyś zdobiły „perłę manieryzmu” – bo w taką przekształcił świątynię ówczesny właściciel Adam von Hanniwaldt, zatrudniając przy jej przebudowie i doposażeniu najlepszych śląskich i europejskich twórców – zostały bowiem w latach 70. i 80. XX wieku rozproszone. Obecnie znajdują się w kilku miejscach.
Najbliżej, bo w sąsiednim kościele parafialnym pw. św. Józefa Oblubieńca NMP w Żórawinie stoi manierystyczna chrzcielnica, której autorstwo przypisuje się Gerhardowi Hendrikowi. Nieco dalej, w kościele w Milejowicach (gmina Żórawina) zobaczymy obraz olejny „Maryja z dzieciątkiem” i figury aniołów z dawnego ołtarza bocznego. We wrocławskim Muzeum Narodowym na stałej wystawie znajdziemy obraz autorstwa Bartholomaeusa Sprangera, nadwornego malarza cesarza Rudolfa II, pt. „Chrzest Chrystusa” z epitafium Simona i Evy Hanniwaldtów z 1603 roku. Tutaj znajduje się również żórawiński ołtarz główny z wizerunkiem Trójcy Świętej. Natomiast Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu jest w posiadaniu obrazu pt. „Ostatnia wieczerza” oraz alabastrowej figurki dziecka – najprawdopodobniej Rosiny von Uthmann z epitafium Susanny von Uthmann. Kolejnym punktem na trasie „poszukiwaczy skarbów” z Żórawiny mógłby być Brzeg – w zamkowym Muzeum Piastów Śląskich można podziwiać tron będący pierwotnie częścią konfesjonału (depozyt MNUWr.) Wykonany na początku XVII wieku dębowy tron, ozdobiony intarsją z drewna orzechowego i jaworowego, posłużył jako siedzisko dla papieża Jana Pawła II podczas jego pierwszego pobytu we Wrocławiu w 1997 roku na wrocławskim lotnisku Strachowice. Stał się więc już relikwią! Najwytrwalszych czeka wyjazd do Warszawy, gdzie w Muzeum Narodowym odnaleźć można brązową figurę biczowanego Chrystusa z 1604 roku autorstwa Adriaena de Vriesa z pomnika nagrobnego Adama i Catheriny von Hanniwaldtów.
Ale to nie wszystko. Część wyposażenia zaginęła. Czy uda się odzyskać i ponownie scalić rozproszone dziedzictwo? Wierzą w to pasjonaci i aktywiści Fundacji Dolnośląska Perła Manieryzmu w Żórawinie: Barbara Haręża, Mateusz Szymków, Piotr Popów, Zbigniew Iwan i Andrzej Soczomski. Trwają starania o wpisanie kościoła w Żórawinie na listę Pomników Historii. Będzie to pomocne w zdobyciu kolejnych środków na remont kościoła. Na razie zmierzają ku końcowi prace zabezpieczające dach. Belki były w niektórych miejscach tak spróchniałe, że to cud, że nie runął hełm wieży. Dzięki środkom z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego, Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, gminy Żórawina, Fundacji KGHM i miejscowych darczyńców – parafian Żórawiny prace posuwają się do przodu i pozwalają z optymizmem patrzeć w przyszłość. A plany są ambitniejsze – miłośnicy Żórawiny mają nadzieję, że kiedy uda się wyremontować kościół i założyć nowoczesne zabezpieczenia przeciwpożarowe oraz przeciwwłamaniowe, do wnętrza powróci pierwotne oryginalne wyposażenie. A wtedy i starania o wpis na listę UNESCO staną się realniejsze. A jakże! Trzeba mieć marzenia. A mieszkańcy wierzą, że drugiego takiego kościoła – tak jednorodnego stylistycznie, w którym w zaledwie kilka lat zgromadzono wybitne dzieła manieryzmu nigdzie nie ma. I chyba trudno nie przyznać im racji.
Aby się przekonać, jaki potencjał tkwi w tej małej miejscowości, która przecież miała kiedyś prawa miejskie (!) warto wybrać się na wycieczkę. Okazją do tego może być otwarcie wystawy plenerowej poświęconej historii i dziejom kościoła (tablice informacyjne są przygotowane w trzech wersjach językowych) oraz wykład Piotra Oszczanowskiego, dyrektora Muzeum Narodowego we Wrocławiu, poświęcony dawnej zabudowie wyspy i pracom archeologicznym, które zostały na jej terenie przeprowadzone. Pretekstem do zorganizowania wykładu (5 czerwca, godz. 16.00, teren przy kościele Trójcy Świętej w Żórawinie) stało się odnalezienie w jednym z domów w Żórawinie akwareli z około 1919 roku, na której ukazano nie tylko kościół, ale i dwór, który stał kiedyś przy świątyni. Dwór został w XVIII wieku przekształcony w browar z wyszynkiem i ostatecznie rozebrany w 1880 roku. Wystawa zostanie otwarta 30 maja w obecności arcybiskupa, a od 5 czerwca do końca miesiąca we wszystkie soboty i niedziele w godz. 10.00-17.00 kościół Trójcy Świętej będzie udostępniony do zwiedzania. Członkowie Fundacji będą oprowadzać i opowiadać o kościele. Dokładne informacje znajdą się na stronie fundacji: https://perlamanieryzmu.pl/ Kto nie był w Żórawinie i nie widział jeszcze tej niezwykłej świątyni, ma niepowtarzalną okazję!
Małgorzata Urlich-Kornacka, Stowarzyszenie TUITAM
Podpisy do zdjęć:
1. Malowniczy kościół Trójcy Świętej w Żórawinie leży na niewielkiej wysepce utworzonej na rzece Żurawce.
2. Prace remontowe idą pełną parą. Wymieniono kilkanaście belek i krokwi, zakonserwowano więźbę dachową, przełożono dach. Następnym etapem będzie renowacja szczytów kościoła.
3. Pierwszy raz wieś Żórawina – Soravian – pojawia się w dokumentach w XII wieku. Przed drugą wojną światową miejscowość nazywała się Rothsürben i potem Rothbach (pocztówka archiwalna ze zbiorów Zbigniewa Iwana).
4. Polichromie na sklepieniu nawy głównej kościoła (fot. Piotr Popów).
5. Portal północny ozdobiony postaciami lwów służył właścicielom majątku i duchownym.
6.Wejście południowe służyło wiernym. Nie przez przypadek to po tej stronie znajdowały się (zachowane do dnia dzisiejszego) kuny. Od razu było widać, kto z mieszkańców coś przeskrobał…
7. W górnej części południowego portalu Adam von Hanniwaldt umieścił inskrypcję: „Dzieło to, być może jest za duże dla wiejskiego kościoła, lecz nie dla godności Bożej i dla wymaganej od ludzi pobożności, 1602”
8. Pasjonaci z Fundacji Dolnośląska Perła Manieryzmu w Żórawinie. Od lewej: Andrzej Soczomski, Piotr Popów i Zbigniew Iwan
9. Ołtarz główny z motywem Trójcy Świętej znajduje się w Muzeum Narodowym we Wrocławiu (fot. Piotr Popów).
10. Manierystyczna chrzcielnica – obecnie w kościele pw. św. Józefa Oblubieńca NMP w Żórawinie.
11. Drewniana empora szlachecka z dekoracją malarską przedstawiającą sceny z męki Chrystusa.
