Prawie gotyk – znani architekci, artyści, pisarze na terenie powiatu wrocławskiego – Alexis Langer

Zanim Alexis Langer przyjął zlecenie zaprojektowania kościoła w niewielkiej Chrząstawie Wielkiej, leżącej niedaleko jego rodzinnego miasta Oławy, zdążono się już poznać się na jego talencie. Zachwycano się jego wrocławską kamienicą „Pokoyhof” na rogu ulic Krupniczej i Włodkowica, a biskup Heinrich Förster wziął pod swoje skrzydła młodego obiecującego architekta i zlecił mu wykonanie projektu kaplicy na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu. Największe dzieła były jednak jeszcze przed Langerem, kościół Mariacki w Katowicach, kościół Aniołów Stróżów w Wałbrzychu, ratusz w Ząbkowicach Śląskich, czy świątynia, która miała olśnić mieszkańców Wrocławia, czyli kościół p.w. Michała Archanioła na Ołbinie. Największa porażka również miała dopiero nadejść. W trakcie budowy kościoła Michała Archanioła jedna z neogotyckich wysokich wież zawaliła się. Ta katastrofa, mająca miejsce w 1868 roku, na wiele lata zaważyła na dalszej karierze Langera, zmniejszyła się na jakiś czas liczba zamówień, a architekt stanął przed sądem.

Ale wróćmy do świątyni w Chrząstawie Wielkiej, która jest mniej znanym dziełem Alexisa Langera, jednak w niewielkiej wiosce kościół o strzelistej ponad sześćdziesięciometrowej wieży widocznej z odległości kilkunastu kilometrów, wysokich ceglanych murach nawy, robi duże wrażenie. Co zaskakujące, kościół wystawili katolicy, mimo że w Chrząstawie Wielkiej pod koniec XIX wieku mieszkało ich mniej niż ewangelików (na początku XX wieku żyło tutaj niewiele ponad trzysta osób wyznania katolickiego i prawie sześciuset protestantów). Nowa świątynia powstała w miejscu dawnej Feldkapelle, ufundowanej przez opatkę klarysek, zakonu do którego Chrząstawa Wielka należała aż do 1810 roku (przeprowadzono wtedy sekularyzację, czyli upaństwowienie przez państwo pruskie majątków klasztornych); wcześniejsze nazwy wioski nawiązują do zakonu klarysek (Klarenkranst i Klarenwald). W niewielkiej kaplicy odbywały się msze tylko dwanaście razy w roku, a ludność wioski musiała chodzić co niedzielę i w święta do Gajkowa (katolicy) i do Laskowic, a potem do Nadolic Wielkich (protestanci). 

Projekt kościoła w Chrząstawie Wielkiej powstał w 1858 roku ( w tym samym roku Alexis Langer, który urodził się i wychował w rodzinie ewangelickiej, przeszedł na katolicyzm). Po sześciu latach można już było dokonać konsekracji świątyni, wyjątkowo pięknej i okazałej, zbudowanej z cegły z wieżą od zachodu, z ozdobionym szczytem sterczynami, smukłą sylwetką, wysokim dachem i ostrołukowymi oknami. Langer zachwycony był niemieckim gotykiem, stąd nie dziwi forma architektoniczna kościoła nawiązująca do średniowiecznego stylu. Jednonawowe wnętrze również jest jednolite w stylu, nakryte jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym, a wyposażenie nawiązuje swoją formą do architektury gotyckiej (główny ołtarz, obrazy F. Wintera). Architekt musiał być zadowolony ze swojego dzieła, gdyż „podpisał” swoją pracę, nad wejściem zachodnim znajdują się wykute w kamieniu inicjały Langera (monogram wzorowany stylistycznie na podpisie samego Albrechta Dürera).

Jak udało się w tak krótkim czasie zdobyć pieniądze i wystawić tak okazałą świątynię? Być może nie przypadkiem kościół w Chrząstawie Wielkiej posiada relikwie św. Rity, patronki spraw beznadziejnych i trudnych do rozwiązania oraz św. Filomeny (relikwie przypadkowo odkryto na strychu kościelnym), do której można się zwracać m.in. w potrzebach finansowych.

Marta Miniewicz, Stowarzyszenie TUITAM

Zdjęcia: 

1. Widok na Chrząstawę Wielką z kościołem pw. Niepokalanego Poczęcia NMP
2. Kościół w Chrząstawie, mało znane dzieło Alexisa Langera
3 i 4. Kościół w Chrząstawie
5. Monogramy Alexisa Langera nad wejściem do kościoła
6. Portret A. Langera na kościele pw. Aniołów Stróżów w Wałbrzychu
7. Wnętrze kościoła
8. Ołtarz boczny św. Filomeny