Poszukiwany: Johann Jacob Eybelwieser Młodszy!

Mimo że Johanna Jacoba Eybelwiesera zaliczono by w historii sztuki raczej do świetnych rzemieślników, którzy w doskonały sposób opanowali malarskie rzemiosło, niż do grona wielkich mistrzów malarskich, to jednak w XVIII wieku na Śląsku ceniono go i prestiżowych zamówień mu nie brakowało. Choć był tylko „naśladowcą” wybitnego Michaela Willmanna, to za swój obraz z przedstawieniem koronacji Marii wykonany do głównego ołtarza kościoła parafialnego w Lwówku Śląskim Eybelwieser otrzymał zapłatę 280 florenów. Za tę niebagatelną kwotę można było wówczas kupić dom we Wrocławiu (mieszkanie i pracownia malarza znajdujące się w dobrej lokalizacji, w centrum miasta, przy ul. Szewskiej, wyceniono bowiem na 260 florenów). Był malarzem płodnym, uznanym przez sobie współczesnych, dobrym portrecistą i freskantem, który umiał świetnie odgadnąć gusta swoich zleceniodawców, dzięki czemu stał się „etatowym” malarzem wrocławskich zakonów krzyżowców z czerwoną gwiazdą i joannitów. Kilka prac tego barokowego artysty oglądać możemy na terenie powiatu wrocławskiego.

Właśnie ukazała się monografia dra Marka Kwaśnego, poświęcona temu dzisiaj trochę zapomnianemu barokowemu śląskiemu artyście. Autor monografii na spotkaniu promującym książkę stwierdził, że w jego spotkaniu z twórczością Eybelwiesera było dużo przypadku. Jeszcze jako student historii sztuki dostał bowiem od swojego profesora zadanie, aby sfotografować obrazy Eybelwiesera w kościele w Tyńcu nad Ślęzą (gm. Kobierzyce). Prośba nie była przypadkowa, gdyż mieszkał niedaleko miejscowości w której znajduje się kościół tyniecki. I tak zaczęła się jego naukowa przygoda z barokowym malarzem, która doprowadziła do napisania i obrony doktoratu. W kościele pw. Michała Archanioła w Tyńcu nad Ślęzą Marek Kwaśny miał okazję zobaczyć kilka dzieł Eybelwiesera i, co ciekawe, mógł przyjrzeć się samemu artyście, bo św. Łukasz na jednym z wielkoformatowych obrazów wiszących w nawie ma najprawdopodobniej rysy malarza. Na tynieckim kryptoportrecie Eybelwieser to dojrzały mężczyzna (ukończył wtedy pięćdziesiąt lat), który zwrócony jest w stronę widza. Ma dłuższe ciemne włosy, patrzy pewnym wzrokiem, zna bowiem swoją wartość, jest doceniany i spełniony jako artysta (ma już w swoim dorobku realizację wielu prestiżowych zamówień, m.in. płótna namalowane dla najbogatszej posiadłości kawalerów maltańskich w Oleśnicy Małej, obrazy dla kościoła jezuickiego w Świdnicy, cykl ponad trzydziestu portretów mistrzów zakonu krzyżowców z czerwoną gwiazdą oraz freski w Sali Kopułowej w klasztorze św. Macieja we Wrocławiu). Postać ewangelisty na tynieckim obrazie prezentuje wiernym wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem, a piórem trzymanym w prawej ręce notuje coś w księdze. U jego stóp spoczywa wół (symbol św. Łukasza), po drugiej stronie leży paleta z pędzlami, taka jakiej używali powszechnie w XVIII wieku artyści malarze. Możemy też odczytać datę wykonania dzieła – 1720 rok.

Przedstawienia ewangelistów z kościoła pw. Michała Archanioła w Tyńcu nad Ślęzą to duże obrazy olejne, na których w tle zilustrowane zostały, trochę w komiksowy sposób, sceny z Nowego Testamentu. Obrazy te, również poprzez swoją dydaktyczną wymowę, przywołują skojarzenie z Biblią pauperum, czyli Biblią ubogich. Eybelwieser na zamówienie komtura joannitów z Tyńca namalował cykl czterech obrazów i są to „pod względem ikonografii dzieła wyjątkowe”, jak twierdzi Marek Kwaśny, a ich fenomen polega „na połączeniu znanych motywów w jeden przemyślany program ideowy”.

Jeszcze kilkadziesiąt lat po wojnie wszystkie cztery dzieła znajdowały się w kościele. Nie wiadomo, kiedy obraz przedstawiający św. Mateusza zaginął (na pewno nie było go już w 1991 roku). W jaki sposób mające wymiary 342 x 285 cm płótno zniknęło z dawnej joannickiej świątyni? Czy, jak przypuszczają niektórzy, wisi w jakimś wrocławskim kościele? Podobnie w tajemniczy sposób zaginął w latach 80. lub 90. XX wieku inny obraz Eybelwiesera, przechowywany w budynku plebanii w Zachowicach (gm. Kąty Wrocławskie), z przedstawieniem Matki Boskiej Pasawskiej. Los obu  pozostaje nieznany.

Na terenie powiatu wrocławskiego możemy na szczęście podziwiać jeszcze kilka dzieł barokowego malarza, w samym Tyńcu nad Ślęzą, w głównym ołtarzu znajduje się obraz Matki Boskiej Pasawskiej, a w ołtarzu bocznym „Śmierć św. Józefa” (do XIX wieku na strop kościoła ozdabiały polichromie namalowane przez artystę). Na plebanii w Gajkowie (gm. Czernica) przechowywany jest jeden z portretów mistrzów krzyżowców z czerwoną gwiazdą, a w ołtarzu głównym kościoła w Bielanach Wrocławskich Eybelwieser namalował scenę śmierci patrona świątyni – św. Andrzeja Apostoła.

Tekst i zdjęcia: Marta Miniewicz

Zdjęcia:

1. Kryptoportret malarza Johanna Jacoba Eybelwiesera (1667-1744) na obrazie z kościoła św. Michała Archanioła w Tyńcu nad Ślęzą
2. Joannici z Tyńca nad Ślęzą zamówili u Eybelwiesera cykl obrazów z przedstawieniem czterech ewangelistów. Brakuje płótna ze św. Mateuszem, które zaginęło w latach 80. XX wieku. Może ktoś trafi gdzieś na dzieło Eybelwiesera i obraz wróci na swoje miejsce? (zdj. Zbigniew Sobierajski)
3.  Droga do dawnej komturii joannitów w Tyńcu nad Ślęzą; J.J. Eybelwieser był „etatowym” malarzem zakonów krzyżowców z czerwoną gwiazdą i joannitów
4. Kościół św. Michała Archanioła w Tyńcu nad Ślęzą z pomnikiem Jana Nepomucena, będącego fundacją komtura J. Goetzena
5. Główny ołtarz w tynieckim kościele z Matką Boską Pasawską, dzieło J.J. Eybelwiesera
6. Dawne zabudowania kawalerów maltańskich (dziś w stanie ruiny, pałac nie istnieje)
7. Monografia poświęcona Johannowi Jacobowi Eybelwieserowi autorstwa dra Marka Kwaśnego, mieszkańca powiatu wrocławskiego
8. Marek Kwaśny podczas spotkania w Muzeum Narodowym we Wrocławiu z prowadząca rozmowę Barbarą Andruszkiewicz
9. Obraz z kościoła w Tyńcu nad Ślęzą z przedstawieniem św. Marka
10. Śmierć św. Andrzeja Apostoła z głównego ołtarza w kościele w Bielanach Wrocławskich