Nie ruszać Mnicha! – o wędrującej rzeźbie i końcu świata

Według legendy, gdy kamienny Mnich dotrze na szczyt Ślęży, nastąpi koniec świata. Mnich porusza się jednak bardzo wolno, bo na odległość ziarnka piasku rocznie, wydaje się więc, że możemy spać spokojnie. Z placyku, na którym stoi granitowa rzeźba (przy drodze z Sobótki na Przełęcz pod Wieżycą), do schroniska pod Wieżycą Mnich ma bowiem do przejścia kilometr, a na szczyt góry jeszcze ponad trzy kilometry. W dodatku ważący kilka ton granitowy kolos (o wysokości ponad dwóch i pół metra) zanim zdobędzie Ślężę, musi najpierw wspiąć się po bardzo stromym stoku Wieżycy.

Ale…

Niestety, ludzkość mocno przyspieszyła nadejście końca świata. Już co najmniej dwa razy przesunęliśmy Mnicha o miliony lat do przodu. Po raz pierwszy zmieniono miejsce rzeźby w latach 50. XX wieku. Przewieziono ją wtedy z okolic Tworzyjanowa do Sobótki i ustawiono przy zbiegu dzisiejszych ulic Armii Krajowej i Piotra Włosta. Pod koniec lat 70. ponownie przetransportowano rzeźbę, tym razem o około 500 metrów bliżej szczytu (czyli na dzisiejsze miejsce).

Rzeźba Mnicha, która wyglądem bardziej przypomina niektórym kręgiel, innym znów podłużne naczynie (dzban) z przykrywką, powstała, jak się przypuszcza, w czasach przedchrześcijańskich i stanowiła obiekt kultu. Dla okolicznej ludności stojący na rozstaju dróg posąg jeszcze w 1937 roku musiał pełnić funkcje magiczne, bo w jednym z protokołów kościelnych zanotowano, że pod Mnichem złożono obiatę z żywności. Była to ofiara dosyć skromna, bo składała się tylko z… gotowanych ziemniaków.

Znaki ukośnego krzyża wyryte na głowicy i podstawie rzeźby nasuwają naukowcom przypuszczenie, że kamienny kręgiel służył w średniowieczu do oznaczenia granic dóbr klasztornych kanoników regularnych, do których należała Ślęża i wiele z miejscowości położonych u stóp góry. Mnich stojący w 1/3 odległości pomiędzy Świdnicą i Wrocławiem (na wysokości Garncarska i Maniowa) mógł pełnić również funkcję słupa milowego.

Oczywiście legenda podpowiada inną genezę powstania rzeźby. Otóż pewien zakonnik z klasztoru znajdującego się na Ślęży został wysłany do Garncarska (które należało do dóbr kanoników regularnych), aby załatwić jakieś sprawy zakonu. Po drodze został napadnięty przez wygłodniałego wilka. W wyniku odniesionych ran zmarł tam, gdzie stoczył z groźnym zwierzęciem zaciętą walkę na śmierć i życie. Na pamiątkę tego zdarzenia wykuto w ślężańskim granicie postać mnicha i ustawiono go w miejscu, gdzie zakonnik wyzionął ducha. Inna wersja mówi o mnichu, który nie żył w zgodzie z regułami swego zakonu i za karę został zamieniony w kamień. Musi teraz dojść na szczyt Ślęży, aby odpokutować za swe grzechy.

Jak się okazuje, zanim nastąpi koniec świata, dawną rzeźbę kultową można wykorzystać w sposób bardzo praktyczny. We Wrocławiu w jednym z prywatnych ogrodów znajduje się replika Mnicha służąca do „prognozowania pogody z kamienia”. Jak wynika z zamieszczonej obok rzeźby instrukcji, jeśli kamień jest suchy, oznacza to brak opadów, gdy mokry – deszcz, gdy niewidoczny – gęstą mgłę. Podobno podczas najbliższego weekendu Mnich będzie rzucał cień, możemy się więc spodziewać słonecznej pogody.

Tekst i zdjęcia: Marta Miniewicz, Stowarzyszenie TUITAM

Zdjęcia:

1. Rzeźba Mnicha ma około dwóch i pół metra wysokości, wykonana jest z granitu; do lat 50. XX wieku stała pomiędzy Garnarskiem a Maniowem zagłębiona na około pół metra w ziemi
2. Mnicha spotkamy przy drodze z Sobótki na Ślężę, niedaleko parkingu i drogi prowadzącej do Domu Turysty pod Wieżycą
3. „Uwolnienie” Mnicha podczas badań archeologicznych w 1950 roku pod kierownictwem prof. Helena Cehak-Hołubowiczowej; zdjęcie wykonane przez prof. Włodzimierza Hołubowicza, fotografia ze zbiorów Archiwum Instytutu Archeologii UWr (za www.polska-org.pl )
4. Replika Mnicha przepowiadająca pogodę z kamienia
5. Replika ślężańskiego Mnicha pełni w kościele w Sulistrowiczkach bardzo utylitarną funkcję
6. Wnętrze kościoła w Sulistrowiczkach: dwa ślężańskie Niedźwiedzie i podwójny Mnich