Głos Kiełczowa, czyli kiedy znowu zabrzmią organy Englera?

Wielkim wydarzeniem ostatnich miesięcy stała się inauguracja organów w kościele pw. św. Elżbiety we Wrocławiu odbudowanych w latach 2018–2021. Barokowe organy autorstwa Michaela Englera (Englera młodszego), zwane „głosem Śląska” spłonęły doszczętnie w 1976 roku. Jeszcze do niedawna wydawało się niemożliwe, aby zebrać kwotę dwudziestu dwóch milionów złotych na ich odbudowę. Obecnie organy można nie tylko podziwiać, ale i usłyszeć! Aby mogły powstać, trzeba było nie tylko zgromadzić środki finansowe, lecz wykonać żmudną, niemalże detektywistyczną, pracę: odtworzyć instrument na podstawie archiwalnych pięćdziesięciu czterech fotografii zrobionych podczas II wojny światowej przez Günthera Grundmanna oraz innych zachowanych w całości lub we fragmentach organów XVIII-wiecznych. Szczególnie cenne okazały się te budowane przez rodzinę Englera. Jednym z nich były organy z kościoła pw. NMP Różańcowej w Kiełczowie (ówcześnie był to kościół ewangelicki pw. Trójcy Świętej). W kiełczowskim kościele zachowała się m.in. oryginalna klawiatura. To właśnie na jej podstawie odtworzono klawiaturę „głosu Śląska”.

Okres działania organmistrzowskiej rodziny Englerów obejmował około 180 lat: od połowy XVII wieku do 1829 roku. Najbardziej znanym i płodnym przedstawicielem rodu był Michael Engler (Engler młodszy). Do jego realizacji należały m.in. wielkie organy w kościele św. Mikołaja w Brzegu (nie istnieją), w Krzeszowie czy wspomniane wcześniej organy w kościele św. Elżbiety we Wrocławiu, nad którymi Michael Engler pracował ponad 10 lat (1750-1761). Mistrz nie dożył jednak momentu ich ukończenia. Prace kontynuował jego syn Gottlieb Beniamin Engler, który przejął warsztat po ojcu. To we wrocławskiej farze doskonalił swój warsztat i nabierał wprawy. Podobnie było w przypadku jego syna Johanna Gottlieba Beniamina Englera. Organy w kościele w Kiełczowie (ówcześnie Groß Weigelsdorf) powstały w latach 1788-1791. Ich twórcą był Gottlieb Beniamin Engler, ale i jego syn, kształcąc się u boku swojego ojca, towarzyszył mu przy budowie ostatniego instrumentu w kościele ewangelickim w Kiełczowie. Dokonał również ich pierwszego remontu około 1799 roku.

Do 1945 r. kościół w Kiełczowie służył niemieckiej ludności wyznania ewangelickiego. Po II wojnie światowej funkcjonował jako kościół filialny rzymsko-katolickiej parafii w Brzeziej Łące. W 1972 roku została powołana parafia pw. NMP Różańcowej w Kiełczowie. W tym roku (2022) obchodzi więc ona 50. rocznicę powstania. Z tej okazji kościół został starannie odnowiony. Brakuje tylko jednego, ale za to bardzo ważnego elementu: organów. Czy uda się kiedyś odbudować „głos Kiełczowa”?

Tekst i zdjęcia: Małgorzata Urlich-Kornacka, Stowarzyszenie TUiTAM

Informacje o organach kiełczowskich zaczerpnięte zostały z pracy doktorskiej Bogdana Andrzeja Tabisza „Działalność organmistrzowska rodziny Englerów. Studium historyczno-instrumentoznawcze”.

1. Kościół Najświętszej Matki Boskiej Różańcowej w Kiełczowie został starannie odrestaurowany. Brakuje tylko organów

2. Organy w dawnym kościele ewangelickim w Kiełczowie (Groß Weigelsdorf), zdjęcie z 1914 r., źródło: Archiwum Fotograficzne Instytutu Herdera w Marburgu

3. Organy Gottlieba Beniamina Englera – a raczej to, co z nich pozostało

4. Kościół w Kiełczowie do 1945 roku był kościołem ewangelickim i nosił wezwanie Trójcy Świętej

5. Klasycystyczny kościół powstał latach 1791–1792. Posiada dwie kondygnacje empor

6. Organy wybudował w latach 1788–1791 Gottlieb Beniamin Engler za sumę 430 talarów. Pierwsze prace remontowe wykonał syn budowniczego, Johann Gottlieb Beniamin Engler

7. W roku 1937 organy przeszły gruntowny remont i rozbudowę: „Organom tym, wybudowanym w roku 1790 przez Englera, przywrócono ich pierwotny blask brzmienia. Nie chodzi tu o konserwację skromnego prospektu. Bardziej istotna jest intonacja samego instrumentu, który mimo swej późnej budowy, jest na wskroś barokowy i powinien umożliwiać odpowiednią interpretację muzyki czasów J. S. Bacha” – pisał Günther Grundmann

8. Klawiaturę organów w kościele św. Elżbiety we Wrocławiu odtworzono na podstawie zachowanej (obecnie wypożyczonej) klawiatury kiełczowskiej

9. Nowy „głos Śląska”, czyli odtworzone organy Michaela Englera we Wrocławiu

10. Parafia NMB Różańcowej w Kiełczowie obchodzi w tym roku rocznicę 50. swojego powstania