Król jest tylko jeden, czyli o niedźwiedziu ślężańskim

Miś Ślężański przez krótki czas był oficjalnym symbolem Dolnego Śląska. Niestety, jego panowanie trwało bardzo krótko, bo nagle został zdetronizowany. Podobno był mało rozpoznawalny i słabo kojarzony z Dolnym Śląskiem. Z kamiennym niedźwiedziem ze Ślęży w plebiscytach i sondach przeprowadzanych przez różne media wśród Dolnoślązaków wygrywała zdecydowanie Śnieżka, królowa Sudetów, duch gór Liczyrzepa, wrocławski Rynek czy zamek Książ. W końcu jednak oficjalnym logo nie został żaden z wymienionych dolnośląskich symboli, a znak przedstawiający trzy kwadraty (niebieski, żółty, zielony), które mają nawiązywać do licznych uzdrowisk, zabytków i przyrody regionu.

Ślężański niedźwiedź stoi poniżej szczytu Ślęży, niedaleko kościoła, w cieniu rozłożystego jawora. Jest to już jego co najmniej trzecie stanowisko. Wciąż też do końca nie rozstrzygnięto, czy rzeźba przedstawia niedźwiedzia, czy może dziką świnię? Miejscowa legenda opowiada, że książę Bolesław, zwany Krzywoustym, wraz z palatynem Piotrem Włostem, swym przyjacielem i doradcą, podczas polowania na dzika został zaatakowany przez zranione zwierzę (ponoć odniesione rany sprawiły, że nadano mu przydomek Krzywousty). Włost uratował księcia, zabijając rozjuszonego dzika, ale sam został poturbowany. W dowód wdzięczności Bolesław ofiarował przyjacielowi górę Ślężę, a w miejscu, gdzie przytrafiło się niefortunne zdarzenie, czyli u podnóża góry, w lesie, w pobliżu wsi Strzegomiany, ustawiono wykutą w bloku kamiennym postać dzikiej świni.

Nie wiadomo, skąd wziął się zwyczaj obrzucania przez miejscową ludność granitowej rzeźby „dzika” kamieniami. Podobno robili to wszyscy, młodzi i starzy, powtarzając słowa: „Świnio, a masz tu prosiaka”. Gdy w połowie XIX wieku leśniczy natknął się na kamiennego dzika w lesie, ten leżał częściowo zakopany w ziemi i przykryty kamieniami – „warchlaczkami”. Minęły kolejne lata i gdy budowano na Ślęży schronisko (znajdujące się tam do dzisiaj) postanowiono przenieść dzika-niedźwiedzia na szczyt góry i ustawić go przy wejściu do schroniska. Dopiero w czasach powojennych rzeźba po raz kolejny zmieniła swe miejsce i teraz stoi trochę wyżej, pod wspomnianym już jaworem.

Mimo że ślężańskiego misia pozbawiono pełnienia funkcji symbolu całego Dolnego Śląska, to jednak trudno byłoby powiedzieć, że wizerunek niedźwiedzia (dzika) ze Ślęży jest rzadko spotykany i nierozpoznawalny. Niemal wszyscy, którzy chcą uwiecznić na zdjęciu moment zdobycia szczytu śląskiego Olimpu (718 m n.p.m.), fotografują się ze ślężańskim niedźwiedziem. W Masywie Ślęży znajdują się szlaki archeologiczne oznaczone czerwonym lub czarnym niedźwiadkiem. W Sobótce, podślężańskim miasteczku, niedźwiedzie widoczne są na każdym kroku, poczynając od stojącego na samym Rynku misia, a kończąc na bogatej ofercie pamiątek z logo niedźwiedzia z charakterystycznym znakiem ukośnego krzyża na boku. Dwa misie pełnią też zaskakującą funkcję w znanym i często odwiedzanym przez turystów kościele w Sulistrowiczkach, bo na ich grzbietach wspiera się stół ołtarzowy.

Na Światowej Wystawie Expo 2000 w Hanowerze aż jedenaście niedźwiedzi, będących replikami kamiennej rzeźby ze Ślęży, wykonanych z różnych materiałów (szkła, kamienia, gliny, stalowych blach) oraz przez różnych artystów, wchodziło do polskiego pawilonu i zmierzało w stronę szklanej kuli, która symbolizowała świętą górę Słowian – Ślężę. Szybko nasze dolnośląskie misie stały się ulubieńcami zwiedzających wystawę. Kilka wykonanych na Expo 2000 rzeźb zobaczyć można obecnie we Wrocławiu, na przykład dwa niedźwiedzie (marmurowy i z barwionego cementu) stoją przy wejściu do Arsenału (kolejny w środku obiektu).

Tekst i zdjęcia: Marta Miniewicz, Stowarzyszenie Tuitam

Zdjęcia:

1. Granitowy niedźwiedź na szczycie Ślęży pod zielonym jaworem
2. Elementem ławek znajdujących się na Rynku w Sobótce jest oczywiście niedźwiedź ze Ślęży
3. Niedźwiedź na Rynku w Sobótce
4. Kościół w Sulistrowiczkach, stół ołtarzowy wsparty na niedźwiedziach
5. W sklepie Ślężański w Sobótce niedźwiedź ze Ślęży dominuje jako element graficzny na kubkach, koszulkach, bluzach
6. Szlaki archeologiczne na Ślęży oznaczone czarnym i czerwonym niedźwiadkiem
7. Niedźwiedzie z Expo 2000 przed wejściem do wrocławskiego Arsenału